Kur'an ve Şehir Yazıları

Kur'an'da kitap kelimesi hakkında yazıp çizen ilahiyatçıların yazdıklarına bakılırsa, konu hakkında kafalarının çok net olmadığı anlaşılmaktadır. Bu konuda kapsamlı çalışmalardan biri olarak nitelenebilecek bir makalede, yazar, Kuran’da geçen kitap kelimesini “kitap kültürü” ve “kitaplık” ile ilişkilendirmektedir. Kitabın mevcut olmadığı bir toplumda “kitap kültürü”nden söz etmek, ancak böyle bir kafa karışıklığının neticesidir. Yazar şöyle demektedir: ·   “Kuran’da kitap lafızlarının neye delalet ettiği hususunda genelleme yapılmadan, kullanıldığı bağlama göre karar vermelidir. Mutlak zikredilen kitap’lar, Kuran, Tevrat veya Kitab-ı mukaddes değil, önceki peygamberlere indirilmiş sahifeler dahil tüm semavi kitaplardır. Bir başka deyimle “ kitap kültürü” ve “kitaplık ” anlamındadır.” (Bk. Murat Sülün, "Kuran'da Kitap Kavramı…", MÜİF. Dergisi 13-14-15 (1997), s. 117). Kuran’ın bizzat dile getirdiği, muhatap Arapların ümmi oldukları, okuma yazma edimine ilişkin hi...

7. yüzyıl'da Mekke'de kütüphane var mıydı? Daha dar ölçekte, kitap var mıydı? Çok daha önemlisi, okuma yazma ediminin gerektirdiği toplumsal bir zemin var mıydı? Bütün bu sorular dikkate alınmadan, Alak suresinin başında geçen “ikra!” ( oku ) kelimesinin anlamı anlaşılamaz. Sadece o mu, bunu Kuran’ın tamamı için genellemek mümkündür. Aslında “Kuran’ın ilk emrinin oku ( ikra )!” olarak genel bir kabul görmesine rağmen meselenin hiç de sanıldığı gibi olmadığı, ortada okunacak ne bir kitap ne de yazılı bir belgenin bulunmadığı bir dönemde okunacak şeyin mahiyeti de doğru cevaplanamaz. Biz burada Kuran’ın ilk emrinin oku olup olmadığı meselesini Kuran’dan, Mekke’de ki reel karşılığından ya da toplumun kültür seviyesinden hareketle değil, başka bir açıdan, kütüphanenin tarihsel zemininde dolaşarak bir karşılaştırma üzerinden ele almayı deneyeceğiz. MS. 7. Yüzyılın başlarında "Mekke şehrinde bir kütüphane var mıydı" sorusu küçük bir değişiklikle "Mekke de Kur...